สำรวจหมาแมวจรแถวบ้านฉัน เจอจนจำกันได้แล้ว

จริงๆ แล้วเรื่องหมาแมวจรเป็นปัญหาใหญ่ที่ประเทศไทยเราพยายามแก้มานานมาก ด้วยความที่เป็นปัญหาดูเหมือนไม่เร่งด่วน เลยทำให้ถูกจัดลำดับความสำคัญไปอยู่ท้ายๆ กลายเป็นว่าหลายนโยบายที่จะมาจัดการถูกกดพอสไปก่อน ปัญหาที่ตามมาไม่ใช้จำนวนของหมาแมวข้างทางที่เพิ่มขึ้น แต่เป็นเรื่องสุขภาวะและความปลอดภัยทั้งกายใจของคนและสัตว์ถ้าต้องอยู่ร่วมกันต่างหาก

ว่าแล้วก็เลยลองออกไปสำรวจและบันทึกหมาแมวจรแถวบ้าน ที่อยู่มานานจนเป็นที่จดจำของฉันและคนแถวนี้ แล้วชวนกันมามองในมุมที่ถอยออกมาไกล จนเห็นปัญหาก้อนใหญ่ในโลกของหมาแมวที่ถูกทิ้ง

บันทึกจุดพบ 01: ชุมชนใกล้วัดบางสะแกใน

ถนนหน้าวัดที่รถขับผ่านพลุกพล่านมีเจ้าหมา 2 ตัวนี้หยอกเล่นกันเป็นประจำทุกวัน คุณลุงคนดูแลวัดบอกว่า ‘พู่’ กับ ‘จั๊กกะแหล๋น’ เป็นเพื่อนกันตั้งแต่เด็กเพราะถูกทิ้งที่วัดช่วงเดียวกัน ตัวติดกันตลอด หากใครอยากรับไปเลี้ยงต้องรับทั้งสองตัวนะ เพราะตัวไหนหายไปอีกตัวจะไม่กินข้าว 

ในวัดมีหมาที่ถูกนำมาทิ้งอีกหลายสิบตัว บ้างแอบมาทิ้งเพราะเพาะพันธุ์แล้วขายไม่ออก บ้างเลี้ยงไม่ไหวเลยเอามาทิ้งที่วัดตอนกลางคืน ปัดความรับผิดชอบชีวิตอื่นเพียงเพราะคิดว่าจะมีคนดูแลที่ดีกว่า แต่ในความจริง การพาหมาแมวไปฉีดวัคซีนหรือพาไปทำหมันอยู่นอกเหนือการดูแลของวัด ในแต่ละเดือนคุณลุงเลยต้องรับหน้าที่เป็นคนพาหมาแต่ละตัวไปฉีดวัคซีนเห็บหมัด ฉีดวัคซีนประจำปี แต่บางตัวก็ไม่ได้ฉีดเพราะค่าใช้จ่ายทุกอย่างคุณลุงเป็นคนออกเอง ทำได้แค่ทยอยพาไปเท่านั้น

บันทึกจุดพบ 02: หน้าเซเว่นฯ ซอยเทอดไท 33

น้องหมาหน้าประตูร้านสะดวกซื้อนี่อาจจะเป็นไอคอนิคของหมาจรประเทศเราเลยหรือเปล่านะ ถ้าแข่งขันกันว่าใครอยู่หน้าเซเว่นมานานสุดเราขอส่งเจ้า ‘หมี’ ร่วมประกวดด้วย จากคำบอกเล่าของคุณป้าร้านโตเกียวบอกว่า ตอนเริ่มมาขายที่นี่วันแรกก็เจอเจ้าหมีแล้ว จนถึงวันนี้ก็ปาไป 5 ปี หมีก็ยังชอบนอนอยู่ที่เดิม

หมีอาจอยู่ในระดับ ‘หมาชุมชน’ มากกว่าจรจัด เพราะได้รับอาหารหรือการเลี้ยงดูจากคนในชุมชนตลอด ทุกๆ เย็นจะมีคุณลุงขับสามล้อมาให้อาหารหมาจรแถวนั้นซึ่งรวมหมีเข้าไปด้วย และไม่รู้ว่าหมีเรียนรู้เรื่องความสะอาดมาจากไหน เพราะถ้าจะอึหรือฉี่จะข้ามไปป่าฝั่งตรงข้ามทำธุระให้เสร็จและกลับมานอนเหมือนเดิม 

บันทึกจุดพบ 03:  ร้านกาแฟเก่า ข้างเดอะมอลล์ ท่าพระ

แต่ก่อนไม่เคยรู้เลยว่าหลังซี่รั้วนั้นมีครอบครัวแมวบ้านใหญ่อาศัยอยู่ ถ้าไม่เห็นคนหลากหน้าหลายตาผลัดกันมายืนส่งอาหารผ่านรั้วในทุกวัน จากการสังเกตของเรา เหล่าเหมียวจะออกมาในช่วงเย็น เพราะเป็นช่วงที่คนเดินพลุกพล่านและมีอาหารติดมือมาให้มันเสมอ

เย็นวันนั้นน้องผู้หญิงผมสั้นกำลังทยอยป้อนขนมแมวให้ทีละตัว น้องบอกว่าทุกวันจะนำขยะมาทิ้งแถวนี้และพอรู้ว่ามีครอบครัวแมวอยู่เลยติดขนมแมวใส่กระเป๋ามาให้เสมอ เจ้าแมวครอบครัวนี้มีคนดูแลอยู่ไม่น้อยเหมือนกัน มองไปที่หลังรั้วจะเห็นว่ามีถาดอาหารเรียงรายทั้งอาหารเม็ด อาหารแบบเปียก ขวดน้ำ (ของขาประจำที่มาให้มาอาหาร) มีท่อนไม้ผูกโบวิบวับ เป็นของเล่นแมวง่ายๆ ที่มีคนทำไว้ให้

หมาแมวจร กำลังสะท้อนปัญหาที่รอการแก้ไข

โรคพิษสุนัขบ้าถามหา ถ้าไม่ฉีดวัคซีน ข้อมูลจากกรมปศุสัตว์บอกว่า โรคพิษสุนัขบ้าพบในสุนัขกว่าร้อยละ 90 และร้อยละ 60 เป็นสุนัขจรจัด ซึ่งหากสุนัขเหล่านี้ไม่ได้ฉีดวัคซีนประจำทุกปี อาจเป็นปัญหาใหญ่ในการอยู่ด้วยกันกับคน 

วิ่งข้ามถนนไปมา เสี่ยงอุบัติเหตุ อีกด้านของความอิสระของหมาแมวจรย่อมมีเรื่องอุบัติเหตุกับรถเสมอ ไม่เว้นแม้ตอนนอนหลับอยู่ข้างถนน ก็อาจถูกรถชนเอาได้ จนทำให้คนที่ขับรถต้องระมัดระวังเรื่องการขับขี่บนถนนเป็นพิเศษ โดยเฉพาะตอนกลางคืน

ตั้งใจเอาอาหารมาให้ แต่เผลอทำหน้าบ้านใครสกปรก ปัญหากระทบกระทั่งยิ่งใหญ่จนหลายบ้านต้องเขียนป้ายติดไว้ว่า ‘อย่าให้อาหารสัตว์ตรงนี้’ ปรากฎให้เห็นบ่อยครั้ง หรืออาจเจอปัญหาสุนัขไปขุดคุ้ยขยะตามมา บางคนอาจเลือกวิธีแก้ปัญหาแบบโหดร้ายด้วยการวางยาเลยก็มี

หมาแมวจรเหล่านี้มาจากไหนกัน

จากการสำรวจประชากรสุนัขและแมวขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทั่วประเทศไทยในระบบ Thai Rabies Net พบว่า ในปี 2561 มีจำนวนแมวที่ไม่มีเจ้าของ 318,106 ตัว มีจำนวนสุนัขที่ไม่มีเจ้าของ 565,478 ตัว ซึ่งเหตุผลส่วนใหญ่มาจาก

• หมดรักแล้วทิ้ง เลี้ยงไม่ไหว 
• พฤติกรรมไม่ถูกใจ 
• พลัดหลงกลับบ้านไม่ถูก 
• เพาะพันธุ์มากไป 
• ธุรกิจสัตว์เลี้ยงที่ต้องปิดตัว 

หมาแมวที่เคยถูกเจ้าของรักจนหมดใจ แต่วันใดที่เขาทำตัวไม่น่ารักพฤติกรรมเปลี่ยนไป เลี้ยงไม่ไหวก็อยากผลักไสเขาไปที่อื่นๆ รวมถึงการแพร่ระบาดของโควิด-19 ทำให้คาเฟ่หมาแมวหลายแห่งต้องปิดตัวลง เจ้าของไม่สามารถแบกรับภาระการเลี้ยงดูได้ ชีวิตบั้นปลายที่หมาแมวเหล่านี้ต้องเจอคือย้ายไปอยู่มูลนิธิสักแห่งหรือโดนปล่อยอยู่อย่างโดดเดี่ยวไกลจากบ้าน

ถึงในบ้านเราจะมี พ.ร.บ. ป้องกันการทารุณกรรม และการจัดสวัสดิภาพสัตว์ (มาตรา 23) แต่ในทางปฎิบัติอาจไม่จริงจังเท่าที่ควร ต่อให้มีหลักฐานครบมือว่ามีการเอาหมามาปล่อย แต่ถ้าเรื่องไม่ร้ายแรงพอก็ถูกปัดตกลงไปก่อน

ปัจจุบันองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมีอำนาจจัดการดูแลในเขตพื้นที่ของตนเอง ทั้งในเรื่องปูพรมทำหมัน และจัดการฉีควัคซีนประจำปีให้หมาแมวในชุมชน เพราะการได้รับวัคซีนแค่ 1 ครั้ง ไม่ได้สร้างภูมิคุ้มกันตลอดชีวิต หมาและแมวจะต้องได้รับวัคซีน 2 ครั้งในปีแรกและ 1 เข็มต่อปี 

นอกจากนี้บ้านเรายังเคยมีร่างกฏหมายลงทะเบียนสัตว์เลี้ยงที่ถูกร่างไว้ แต่ชะลอไว้ ยังไม่ได้ใช้จริง ซึ่งวิธีนี้ค่อนข้างแพร่หลายในต่างประเทศที่มีการจัดเก็บภาษีสัตว์เลี้ยง เช่น ประเทศเนเธอร์แลนด์ ที่ได้ชื่อว่าเป็นประเทศที่ไม่มีสุนัขจรจัด เพราะทุกตัวต้องลงทะเบียน ฝังไมโครชิพและเก็บภาษีสุนัข เงินภาษีที่ได้รัฐจะนำไปซื้อถุงใส่อุจจาระของสัตว์ไว้แจกตามสวนสาธารณะ และสนับสนุนให้ประชาชนรับสุนัขจากสถานสงเคราะห์ไปเลี้ยง ซึ่งเสียภาษีน้อยกว่าซื้อสุนัขมาเลี้ยง เป็นต้น

กลุ่มคนเคลื่อนไหว หาที่อยู่ใหม่ให้หมาแมว

นอกจากหน่วยงานภาครัฐที่มีหน้าที่ต้องดูแลสวัสดิภาพสัตว์เหล่านี้แล้ว ยังมีองค์กรในภาคประชาชนที่ตื่นตัว สร้างเครือข่าย และรวมกลุ่มในการช่วยเหลือหมาแมวจร รวมถึงเป็นกระบอกเสียงแม่สื่อในการหาบ้านให้ด้วย เช่น

หมาหาบ้าน Adopt Me Please หาบ้านให้กับสุนัขที่ได้รับความช่วยเหลือจากการค้าสุนัขส่งออก ทั้งหมดได้ฉีดวัคซีนรวมทุกอย่าง และทำหมันทุกเพศ ก่อนส่งให้ผู้รับเลี้ยง 

กลุ่ม แจกฟรี น้องหมาน้องแมว กลุ่มที่สร้างขึ้นเพื่อจัดหาบ้านให้น้องหมาน้องแมวที่ถูกทิ้งและลงโพสแจกฟรีน้องหมาน้องแมวเพื่อให้ผู้ที่พร้อมจะรับไปดูแลให้มีบ้านที่ดีและอบอุ่น

RightBaan สี่ขาหาบ้าน เว็บแอปพลิเคชันสื่อกลางรวบรวมสัตว์จรจัดจากสถานพักพิงต่าง ๆ ที่รอเจ้าของใหม่ใจบุญมารับกลับบ้าน

Catster แมวจรหาบ้าน เว็บที่ทำขึ้นมาเพื่อหาบ้านให้แมวโดยเฉพาะ เปลี่ยนแมวจรให้เป็นแมวบ้าน แมวจรในเว็บนี้ได้รับการทำหมันและฉีดวัคซีนเบื้องต้นให้เรียบร้อยแล้ว 

อยู่ด้วยกันกับสัตว์ (เลี้ยง) แบบเห็นใจ เราทำยังไงดี

ให้อาหารบนถาดรองและรอเก็บกลับ

การให้อาหารหมาแมวแบบไม่มีกติกา อาจทำให้เกิดความสกปรกเลอะเทอะได้โดยไม่ตั้งใจ คราวหลังถ้าจะเอาไปให้ลองให้บนถาดรองที่เราเตรียมไปและรอเก็บถาดรองกลับด้วยทุกครั้ง หรือเลือกมุมเป็นที่ทางไม่รบกวนผู้อื่น 

มีความพร้อมก่อนรับเลี้ยง

คุยกับตัวเองให้ชัวร์ว่าพร้อมแค่ไหน เช็กข้อมูลของเขาให้ถี่ถ้วนทั้งลักษณะนิสัยและอาหารการกิน เช็กสถานที่ในการเลี้ยงให้สัมพันธ์กับขนาดและสายพันธุ์ เช็กเวลาของเราเพื่อเอาใจใส่พวกเขา และเช็กค่าใช้จ่ายที่มากับการดูแลเรื่องอาหารหรือความเจ็บป่วย

รับอุปการะแทนซื้อจากร้าน

นอกจากจะเป็นการช่วยหนึ่งชีวิตให้ได้มีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้นแล้ว ยังช่วยลดความต้องการในตลาดสัตว์เลี้ยง ลดการเพาะพันธุ์สัตว์โดยไม่จำเป็น ซึ่งในปัจจุบันยังมีฟาร์มสุนัขที่ไม่ได้มาตรฐานจำนวนมากที่ปลดระวางพ่อพันธุ์แม่พันธุ์ที่มีอายุเกิน โดยเลี้ยงดูแบบทิ้งขว้าง เห็นเขาเป็นแค่สินค้าที่สร้างรายได้เพียงเท่านั้น

ด้วยความที่หมาแมวจรเป็นสัตว์ที่ไม่มีเจ้าของ ความคุ้มครองหรือสวัสดิภาพสัตว์ที่ควรได้จึงกลับน้อยอย่างมากอย่างไม่น่าเชื่อ ถ้าไม่มากเกินไปอยากขอให้ลองมองพวกเขาให้มีหัวจิตหัวใจ มากกว่าภาพจำดุร้ายที่เคยเห็นมา (การสำรวจครั้งนี้ทำให้ฉันต้องพกถาดรองเล็กๆ ไปพร้อมขนมแมวแล้วล่ะ)